A COSTA DA MORTE

Poucos lugares haberá no mundo que teñan un nome tan tráxico e á vez tan revelador da cotiá realidade das súas xentes, como a "Costa da Morte".
Ignoro quen tivo o acerto de bautizala con tal tenebrosa denominación nin cando o fixo. Razóns non lle faltaron. 
Na aldea, sempre que tiña ocasión de falar con algún dos vellos do lugar, preguntáballes se coñecían de onde procedía esta denominación tan mortecina da costa. Tiven moitas e variadas respostas.
Algúns anciáns defendían que é o xusto cualificativo para un lugar onde, até hai moi poucos anos, a pirataría aldeá cernou moitas vidas de pacíficas tripulacións que navegaban polas súas augas costeiras, orixinando unha sombría lenda, que segue pesando, aínda hoxe, sobre os seus poboadores.
Outros, menos crédulos, rexeitaban por aldeás e fantasiosas as lendas que escoitaron aos seus pais e outorgaban á mar traizoeira a verdadeira razón do seu nome, a esa mar que se estrela rabiosa contra o litoral, engulindo sen piedade no seu fondo, en demasiadas ocasións, a barcos e homes.
Tamén oín explicacións de tinguiduras máis históricas, baseábanas no feito de que na antigüidade, os xeógrafos vían que este temido Finisterre era o final do mundo coñecido, a fronteira coa mar infinita, coa morte.Era nosa costa, entón, a liña que separaba a vida coñecida do enigmático máis aló.
Existían tamén interpretacións máis esotéricas, defensores da existencia dunha lendaria tradición de camiñantes, predecesores dos actuais peregrinos que acoden camiñando a Santiago de Compostela, viaxeiros que procedentes do norte de Europa, das terras húmidas dos druídas, chegaban tras longas xornadas de camiño até as nosas costas, punto final dunha travesía cara á morte alegórica, ao lugar onde cada día morre o sol para renacer a outra nova vida de luz. 
Outros máis apegados á tradicional cultura da morte, tan arraigada nas aldeas, fundamentaban as súas crenzas na presenza case obsesiva da morte na vida cotiás, resaltaban a importancia e veneración que nesa terra dáselle a esa morte que impregna todo canto fan, a esa mestura de temor e sedución coa que conven en complicidade e absoluta familiaridade.
Esta é, verdadeiramente, unha terra de antigas e profundas tradicións, de supersticiones e lendas que teñen á morte como protagonista principal. Lendas que foron transmitidas entre susurros de pais a fillos, á calor do fogar, nos faladoiros familiares das longas tardes de inverno, nesas xornadas nas que os temporais impiden partir os barcos en busca do peixe de cada día.
A "Costa da Morte" é unha comarca de profundos silencios, de aldeas aparentemente baleiras e pantasmales, onde o forasteiro, ao penetrar nas súas solitarias rúas, percibe a estraña sensación de estar vixiado por centos de curiosas miradas que xorden detrás de cada xanela.
É unha terra triste e húmida, tinguida de gris polas insistentes brumas que ascenden solemnes dende a mar  e regada un e mil días polo orballo.
O fondo das súas augas é desde hai séculos un enorme campo santo, onde repousan entre achatarrados barcos afundidos, centos de mariños afogados.
No seu abrupto litoral golpea a mar con forza demoledora, provocando a secular cadea de afundimentos e traxedias que, segundo sostiñan algúns, deron o nome a esa costa, ao propio tempo que se ía mesturando na tradición popular a realidade coa fantasía, a historia coa fábula e íase cimentando a macabra lenda da "Costa da Morte".
É evidente que esta historia ou lenda da "Costa da Morte" tivo que orixinarse en tempos remotos, en datas nas que non existían nas costas próximas faros de navegación, ou seica, só un, o situado na chamada Torre de Hércules da Coruña.
Eran tempos afastados, onde tal vez, os dous únicos sinais marítimos posibles, fosen o ancestral costume de facer soar cos seus soplidos as caracolas de mar nos días de néboa e as pequenas fogueiras que as mulleres acendían nos cabos e atalaias para sinalar aos seus homes o camiño de regreso a terra.
Conta a lenda que neste territorio, practicamente illado por terra de calquera contacto con outros pobos, as súas xentes malvivían case exclusivamente do traballo dos homes na mar, alternando as faenas mariñeiras co labor das mulleres que se dedicaban ao cultivo de pequenas hortas e a cría dalgúns animais domésticos. 
E se por terra estivemos illados, por mar estabamos saturados de visitantes. O noso litoral sempre congregou un dos maiores tránsitos marítimos de Europa. Desde tempos inmemoriais todos os barcos que provenientes do norte de Europa encamíñanse cara ao Mediterráneo ou África, teñen que bordear a Costa da Morte antes de enfilar as súas proas cara aos seus desexados destinos. Destinos que lamentablemente en ocasións tórcense, quedándose homes e barcos fondeados para sempre nas profundidades dos nosos acantilados.
A chamada lenda da "Costa da Morte" susténtase nun feito real, o excesivo número de afundimentos que verdadeiramente se deron ao longo do litoral, culpabilizando diso, aos nativos da rexión.
A lenda conta que nas noites de temporal e de pouca visibilidade, cando as choivas tempestuosas ou as brumas impedían aos navegantes avistar a costa, pequenos grupos de paisanos acudían cos seus bois a pasealos polos límites dos cabos, colgaban dos cornos das bestas pequenos farois acesos que simulaban, co andar pousado dos animais, o abalo das luces doutras embarcacións navegando.
Os patróns dos buques que cruzaban a costa, ao confundir a luz destes farois coa luz dalgunha outra embarcación que navegaba máis a terra e a maior resgardo da tempestade, optaba por imitala, aproximándose eles tamén á costa, caendo nunha trampa mortal, e precipitándose inevitablemente contra os escollos.
En poucos minutos o barco enganado estaba perdido, entón os aldeáns aproveitaban para saquealo e se fose preciso, asasinar aos atemorizados e indefensos náufragos.
Outras versións máis benévolas e menos sinistras, sitúan aos piratas, tras provocar os afundimentos, nas praias interiores das rías, esperando pacientemente a que as correntes mariñas encargásense de transportar até a beira o ansiado botín.
O que haxa de verdade nesta historia é algo imposible de coñecer, xa que nunca ninguén recoñeceu publicamente participar en tal bastardo proceder, aínda que é certo que, aínda hoxe, os máis vellos de lugar lembran acudir ás praias a incautarse dos aveños e a carga dos navíos afundidos fortuitamente.
Descoñécese se polo carácter individualista e retraído que caracteriza ás súas xentes ou por ese silencio secular que os paisanos manteñen sobre os asuntos delicados que non van con eles, púidosenos privar de coñecer que hai de certo nestas historias ou lendas que os nosos pais e avós nos van transmitindo a través dos anos e quizais, sexa ese silencio cómplice, o que impediu que nunca se denunciou nin probado pola xustiza este bárbaro proceder, se é que algunha vez o houbo.
Sexa certo ou non, eran moitos os que sostiñan que o nome da nosa costa debémosllo a esta luctuosa lenda, obviando o feito de que tan numerosas singraduras de buques por unha zona tan perigosa, pode ser a verdadeira causa de tan dolorosos acontecementos, sen que os aldeáns teñan nada que ver realmente con iso.

Hai xa moitos anos que veñen funcionando os faros de navegación a todo o longo da costa e que as autoridades marítimas controlan o tráfico naval, xa non existen sospeitas de pirataría e con todo, desgraciadamente, desde as Illas Sisargas até o cabo de Finisterre, nestes últimos anos son decenas os barcos que se afundiron e centenares os mariñeiros mortos ou desaparecidos.
Argumentos non lles faltaban aos que se afanan en negar a veracidade desta lenda, son coñecidos moitos casos nos que grazas á actitude memorable dos aldeáns evitáronse numerosas perdas humanas.
A finais do século XIX acaeceron dous grandes sinistros que están ben documentados pola nada sospeitosa mariña inglesa e onde non existe o menor indicio de pirataría. En 1890 o buque escola británico "*The Serpent" naufragou no noso litoral salvándose só tres homes dos máis de trescentos tripulantes que ían abordo, os veciños das próximas aldeas costeiras tiveron que ir durante moitas xornadas á praia, pero non foron a rapiñar nin os aveños nin a carga do buque que as mareas arroxaban á costa, senón a rescatar os centos de cadáveres que a mar ía paulatinamente devolvendo a terra para poder inhumalos cristianamente.
Seis anos despois produciuse o naufraxio doutro buque inglés, o "City of Agra", do que só se puideron salvar quince dos seus tripulantes, e iso, grazas ao valor dos pescadores do lugar, quen con risco de perder as súas propias vidas, cunha gran mar arboredo non dubidaron en facerse á mar para poder socorrer aos náufragos. Este heroico xesto valeulles aos aldeáns do concello de Camelle o recoñecemento do Almirantazgo da Coroa Británica.
Quizá pois, non sexa a pirataría a madriña da nosa costa e seica, tampouco o sexa a obstinada realidade da perda de tanto mariño no noso litoral, porque a morte é unha constate en todas as nosas aldeas, basta observar un pouco e fixarse nas súas mulleres, case todas elas vestidas perpetuamente de luto.
Aínda que talvez a orixe desa familiaridade coa morte, esa resignación para preparar o paso cara a ese outro mundo dos mortos, esas crenzas nas ánimas errantes, teñan a súa orixe nese punto final do Camiño. Son moitos séculos de peregrinaxe, tantos que xa ninguén lembra cando comezou todo, foi moito antes da cristianización da nosa terra, antes de que ninguén bautizase co nome de Santiago ao Camiño.
Contan que até o extremo dos nosos cabos chegaban exhaustos cada ano homes do norte, viñan camiñando desde as súas terras frías, buscando unha morte simbólica que lles conducise cara a outra nova vida, viñan morrer ao occidente, ao lugar onde morre cada atardecer a luz.
Nun rito hermético arroxaban ao mar todo canto portaban de valor, desposuíndose de todo aquilo que lles encadease á súa vida anterior, para comparecer pobres e espidos ao ritual de iniciación da súa nova existencia.
Era o Camiño unha ruta iniciática cuxo rumbo está marcado nos ceos das noites estreladas, escrito nas pedras, nesas pedras graníticas con que se construíron os nosos dólmenes, os nosos hórreos e os nosos cruceiros, esas pedras brutas ás que a man artesá dos nosos canteiros, armada do cincel e o mazo, vai transformando en obxectos concretos que tan ben representan a sabedoría, a forza e a beleza do noso pobo. Si, o camiño, igual que a nosa terra, representa ao unísono a vida e a morte.


Ademais destas lendas tamén pode interesar:
http://www.jrvarela.net/costa_muerte.htm